آیه 82 سوره واقعه

وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ (82)

وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ‌: و قرار مى‌دهيد نصيب و حظّ خود را از اين قرآن، أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ‌: آنكه شما تكذيب كنيد آن را و لهذا آنچه در قرآن بايد عمل نمائيد شما برعكس آن و خلاف كنيد. 2- مى‌گردانيد شكر روزى خود را تكذيب نمودن به قرآن، يعنى وضع تكذيب مى‌كنيد در موضع شكران 3- مى‌گردانيد بهره خود را از قرآنى كه روزى شما شده آنكه به آن تكذيب نمائيد. 4- ابن عباس گفته مى‌گردانيد شكر بارانى كه سبب روزى شما شده آنكه تكذيب كنيد و گوئيد كه آن از جانب خدا نيست و نسبت دهيد آنرا به طلوع فلان ستاره و سقوط فلان كوكب، چنانچه در شأن نزول وارد شد كه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله با اصحاب به سفرى رفتند، در راه تشنگى عظيم به ايشان رسيد و آب نيافتند.

خدمت حضرت شكايت نمودند فرمود: اگر من دعا كنم و خدا باران فرستد شما به انواء نسبت، و خواهيد گفت به طلوع فلان ستاره و سقوط فلان كوكب به ما باران رسيد. گفتند حال وقت انواء نيست. حضرت دو ركعت نماز بگزارد و دعا نمود، بادى برآمد و ابرى پيدا شد باران عظيمى آمد جميع اوديه پر از آب شد و همه مشكها و ظرفها را پر كردند. حضرت مردى را ديد كه به قدح آب برمى‌دارد و مى‌گفت اين باران به نوء فلان ستاره است. حضرت فرمود من مى‌دانستم كه بعضى از شما چنين گوئيد پس حق تعالى اين آيه نازل فرمود.

تتمه: در اخبار آمده سليمان عبد الملك را گفتند بعضى از علوم نجوم بياموز تا از آن نيز بى‌نصيب نباشى. گفت مرا از آن منع كرده‌اند، زيرا از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله مروى است كه فرمود: ترسناك‌ترين چيزى كه بر امت خود مى‌ترسم سه چيز است: 1- ظلم كردن بر ائمه هدى. 2- تكذيب نمودن قدر. 3- ايمان به نجوم.

جلد 12 - صفحه 483

فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ (75) وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ (76) إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ (77) فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ (78) لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ (79)

تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِينَ (80) أَ فَبِهذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ (81) وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ (82) فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ (83) وَ أَنْتُمْ حِينَئِذٍ تَنْظُرُونَ (84)

وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَ لكِنْ لا تُبْصِرُونَ (85) فَلَوْ لا إِنْ كُنْتُمْ غَيْرَ مَدِينِينَ (86) تَرْجِعُونَها إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (87)

ترجمه‌

پس سوگند ياد نميكنم بمواضع وقوع ستارگان‌

و همانا آن هر آينه سوگنديست اگر بدانيد بزرگ‌

همانا آن قرآنيست گرامى‌

در كتابى نگاه داشته شده‌

مس نميكند آنرا مگر پاك‌شدگان‌

فرو فرستادنى است از پروردگار جهانيان‌

آيا پس نسبت باين گفتار سستى ميورزيد

و قرار ميدهيد روزيتان را آنكه شما تكذيب ميكنيد

پس چرا نبايد وقتى كه رسيد جان بگلو

و شما آن هنگام نظر ميكنيد

و ما نزديكتريم باو از شما ولى نمى‌بينيد

پس چرا نبايد اگر هستيد غير جزا داده‌شدگان‌

برگردانيد آنرا اگر هستيد راستگويان.

تفسير

در مجمع از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه مواقع نجوم طرد نمودن آنها است شياطين را و مشركين بآن سوگند ياد مينمودند پس خداوند فرموده من بآن سوگند ياد نميكنم و در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه در زمان جاهليّت مردم قسم ميخوردند بآن پس خدا فرمود قسم نميخورم من بمواقع نجوم چون امر كسى كه بآن قسم بخورد بزرگ است و بنابراين مراد آنست كه سوگند ياد نميكنم بمواقع و اوقات سقوط ستارگان و آن سوگند سوگندى است كه اگر بدانيد گناه است و ياد كنيد آنرا گناه بزرگى است يا آن سوگندى است كه گناه بزرگى است اگر بدانيد ولى افسوس كه نميدانيد و بعدا فرموده آنچه بر من نازل شده قرآن مفيد نافع است كه در لوح محفوظ الهى وجود دارد مانند آنكه ما ميگوئيم بجان تو قسم نميخورم امر از اين قرار است و شايد جهت منع از چنين قسمى آن باشد كه اعراب جاهليّت مواضع وقوع ستارگان و سقوط كواكب را منشأ آثارى ميدانستند از قبيل نزول باران و غيره و ميگفتند باران بفلان ستاره بر ما نازل شد و

جلد 5 صفحه 136

اين كفر يا اقلا بى‌ادبى است چون بايد گفت بخواست خدا نازل شد لذا خداوند باين تقريب از آن و از قسم بمواقع ستارگان كه مشعر باين عقائد است منع فرموده و مقرّب يا مؤيّد اين معنى است آنچه در ضمن آيات بعد بيايد انشاء اللّه تعالى ولى مفسرين فرموده‌اند خداوند قسم ياد فرموده بمطالع و مغارب يا مساقط نجوم و لا زائد است و آن معمول در كلام ميباشد يا لا اشاره بردّ اقوال كفار است راجع بقرآن كه ميگفتند سحر و شعر و افسانه است يا نفى غير آنچه بقسم اثبات شده براى مزيد تأكيد مانند آنكه گفته شود نيست جز اين قسم بخدا چنين است يا مراد از مواقع نجوم آيات قرآن است كه نجوما يعنى متفرّقا بر قلب پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نازل شده و خدا بآن قسم ياد فرموده و مؤيّد اين معنى است توصيف قسم ببزرگى و آنكه بعضى بموقع النّجوم قرائت نموده‌اند و مؤيّد اين اقوال است آنكه قمّى ره نقل فرموده كه مراد آنست كه پس سوگند ياد ميكنم بمواقع نجوم و بنابراين اقوال متعلّق قسم آنست كه آنچه بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نازل شده قرآن پر خير و فائده و نفع است براى بشر تا روز قيامت و كلام خدا است كه كرامت و احترامش نزد خدا و خلق زياد است ولى آنچه بعنوان تأييد از قمّى ره نقل شد در صافى موجود است و حقير بر حسب معمول خود در نقل روايات بآن اعتماد نمودم و بعد از مراجعه بتفسير برهان و اطلاع بر اخبار معارضه با آن رجوع بتفسير على بن ابراهيم قمّى كه نسخه خطى از آن نزد حقير است نمودم ديدم چنين نقلى در آن نبود و بنابراين چون در متشابهات مرجع راسخان در علمند آنچه بدوا ذكر شد بايد تلقّى بقبول شود نه اقوال مفسرين و العلم عند اللّه تعالى و درك نميكنند و اصابت نمينمايند بچيزى از معانى و حقايق قرآن مگر كسانيكه پاك باشند از معاصى و نبايد مسّ نمايند خطّ آنرا مگر كسانيكه خالى از جنابت و با وضو و طهارت باشند چنانچه در روايات ائمه اطهار بآن تصريح شده چون نازل از جانب پروردگار عالم است و جز از طريق اولياء او بحقائق آن راه نتوان يافت و بايد محترم باشد آيا نسبت بقرآن مداهنه و سهل‌انگارى ميكنيد و نفاق ميورزيد و تكذيب ميكنيد باطنا با آنكه ظاهرا تصديق مينمائيد آنرا و قرار ميدهيد بهره خودتان را از آن تكذيب خودتان يا قرار ميدهيد شكر روزى‌

جلد 5 صفحه 137

خودتان را كه خدا بشما داده كفران نعمت او چون وقتى باران ميآيد ميگوئيد بفلان ستاره آمد با آنكه بخواست خدا آمده و قرآن بآن ناطق است و شما تكذيب ميكنيد قرآن را در اين نسبتى كه ميدهيد چون مخاطب باين آيات كفار مكّه و منافقين اين امّتند و مستفاد از روايات ائمه اطهار آنست كه آنها از اين قبيل نسبتها ميدادند و نفاق و شقاق ميورزيدند و قرآن منزل و تجعلون شكر كم انّكم تكذّبون است پس چرا وقتى بحال احتضار افتاديد و جانتان بحلقومتان رسيد و شما در كنار عزيزانتان نشسته و با حسرت بآنها نگاه ميكنيد و ما با ملائكه‌اى كه مأمور قبض ارواحند مشغول قبض روح آنها و نزديكتر از شما بآنانيم ولى شما نميدانيد كه ما حاضريم و نمى‌بينيد ملائكه را و با كمال اشتياقى كه ببرگشتن روح آنها ببدنشان داريد پس چرا اگر شما مملوك حق و مقهور در تحت اراده او براى مجازات اعمالتان در آخرت نيستيد چنانچه مدّعى آن مى‌باشيد كه دار جزائى نيست برنميگردانيد روح آنها را ببدنهاشان اگر راست ميگوئيد و بنابراين كلمه فلولا براى طول كلام و احتياج بربط تامّ تكرار شده و خلاصه كلام آنست كه اگر شما راست ميگوئيد عالم ديگرى نيست و از دست شما در اين عالم كارى برميآيد چرا جان عزيزانتان را وقتى ما ميخواهيم بگيريم و بگلو رسيده برنميگردانيد در كافى از امام صادق عليه السّلام در اين آيه نقل نموده كه وقتى جان بگلوى محتضر رسيد منزل او را در بهشت باو ارائه ميدهند پس ميگويد مرا بدنيا برگردانيد تا كسان خود را بآنچه ديدم خبر دهم ميگويند نميشود و اگر لا در آيه اول زائد هم نباشد تأكيد در كلام حاصل است‌

وَ تَجعَلُون‌َ رِزقَكُم‌ أَنَّكُم‌ تُكَذِّبُون‌َ (82)

و قرار مي‌دهيد چيزي‌ ‌را‌ ‌که‌ خداوند روزي‌ ‌شما‌ كرده‌ محققا ‌شما‌ تكذيب‌ مي‌كنيد.

خداوند منّت‌ ‌بر‌ ‌شما‌ گذاشته‌ و امتياز داده‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌بر‌ ساير امم‌ سالفه‌ ‌به‌ نزول‌ قرآن‌ و دين‌ مقدّس‌ اسلام‌ و ارسال‌ پيغمبر محترم‌ ‌را‌ و ‌شما‌ تكذيب‌ مي‌كنيد و قدرداني‌ نمي‌كنيد و نمي‌پذيريد العياذ پيغمبر ‌را‌ ساحر و مجنون‌ و مفتري‌ و كذاب‌ مي‌گوئيد و قرآن‌ ‌را‌ بافته بشر مي‌شماريد و دين‌ اسلام‌ ‌را‌ تكذيب‌ مي‌كنيد و اطلاق‌ رزق‌ ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ رزق‌ منحصر ‌به‌ مأكولات‌ نيست‌ آنچه‌ خداوند ‌به‌ بنده‌ عنايت‌ فرمايد رزق‌ ‌است‌ مي‌گويي‌: (اللهم‌ ارزقنا عقلا كاملا و علما نافعا و ادبا بارعا و خير الدنيا و

جلد 16 - صفحه 410

الآخرة) خداوند منّت‌ گذارده‌ ‌که‌ ‌براي‌ ‌شما‌ همچو پيغمبري‌ فرستاده‌ و همچو كتابي‌ نازل‌ فرموده‌ لَقَد مَن‌َّ اللّه‌ُ عَلَي‌ المُؤمِنِين‌َ إِذ بَعَث‌َ فِيهِم‌ رَسُولًا مِن‌ أَنفُسِهِم‌ يَتلُوا عَلَيهِم‌ آياتِه‌ِ وَ يُزَكِّيهِم‌ وَ يُعَلِّمُهُم‌ُ الكِتاب‌َ وَ الحِكمَةَ وَ إِن‌ كانُوا مِن‌ قَبل‌ُ لَفِي‌ ضَلال‌ٍ مُبِين‌ٍ آل‌ عمران‌ آيه 158 آنهم‌ قرآني‌ ‌که‌ شفاء كليه امراض‌ روحيّه‌ و جسميّه‌ ظاهريّه‌ و باطنيّه‌ ‌است‌ ‌که‌ مي‌فرمايد: وَ نُنَزِّل‌ُ مِن‌َ القُرآن‌ِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحمَةٌ لِلمُؤمِنِين‌َ وَ لا يَزِيدُ الظّالِمِين‌َ إِلّا خَساراً اسراء آيه 84.

(آیه 82)- در این آیه می‌فرماید: «و به جای شکر روزیهائی که به شما داده شده آن را تکذیب می‌کنید»؟ (وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ).

ج5، ص88